Stappenplan nazorg bij online seksueel misbruik op school

Online seksueel misbruik kan op verschillende manieren aan het licht komen. Dan is het belangrijk om snel maar doordacht te handelen, als team. Raadpleeg het veiligheidsplan binnen uw school en de Meldcode. Betrek ook de zorgcoördinator of vertrouwenspersoon vanaf het begin bij uw optreden. Bepaal samen de omvang en impact van het misbruik en zet acties op een rij: wie doet wat en wanneer? Denk aan het opvangen van het slachtoffer, het gesprek met de ouders, bepalen welke informatie u deelt op school en hoe, of u als school aangifte gaat doen of niet, wat docenten bespreken in de klas maar bijvoorbeeld ook hoe u omgaat met mogelijke media-aandacht.

Het is voor leerlingen die slachtoffer worden van online seksueel misbruik een grote stap om iemand te vertellen wat er is gebeurd. Ze schamen zich vaak of voelen zich schuldig. Wat soms een klein voorval lijkt, kan bij sommige leerlingen verregaande emotionele gevolgen hebben. Ze durven bijvoorbeeld niet meer met vrienden te praten, ontwikkelen een negatief zelfbeeld en denken soms zelfs aan zelfdoding. De school is vaak een veilige haven voor de leerling; uw rol is dan ook belangrijk om de emotionele schade te helpen beperken, vanaf het eerste moment. Ga en blijf met de leerling in gesprek – hieronder vindt u hiervoor praktische tips.

• Blijf rustig, luister, toon begrip en benoem hoe moedig het is dat de leerling deelt wat er aan de hand is. Benadruk dat het slachtoffer niet alleen staat en geen schuld heeft; zo voorkomt u dat de leerling zich veroordeeld voelt.
• Vraag waar de leerling last van heeft: welke gedachten en gevoelens heeft hij of zij over wat er gebeurd is? Informeer ook waar de leerling behoefte aan heeft en waarbij u kunt ondersteunen – bijvoorbeeld door het inlassen een rustperiode. En bespreek alle vervolgstappen die u neemt, zoals contact met de politie, de dader, ouders of Veilig Thuis. Beloof geen geheimhouding.
• Wijs de leerling op de mogelijkheid om aangifte te doen (zie verderop) en om ondersteuning te krijgen van Slachtofferhulp.
• Als er sprake is van chantage, waarschuw de leerling dan om hier niet aan toe te geven. De dader stopt niet, ook niet als het slachtoffer geld overmaakt of meer naaktbeelden stuurt.
• Adviseer om bewijs te verzamelen, zoals contactgegevens, URL’s, berichten van de dader en screenshots.
• Helpwanted geeft praktisch advies en ondersteuning bij het offline halen van beeldmateriaal.

Betrek de ouders nadat u heeft gesproken met het slachtoffer (behalve wanneer u inschat dat dit gevaar met zich meebrengt). Leg de leerling ook uit dat u dit doet en wees voorbereid op de reacties. Sommige ouders ondersteunen hun kind direct als het slachtoffer is geworden van online seksueel misbruik. Maar er kunnen ook negatieve reacties loskomen zoals boosheid of schaamte. Benadruk dat het slachtoffer niets verkeerd heeft gedaan en adviseer of organiseer professionele hulp voor de ouders.

Als de (vermoedelijke) dader ook bij u op school zit, kunt u snel in gesprek gaan. Leg in dit gesprek feitelijk en duidelijk uit dat u er als school verantwoordelijk voor bent om de ouders in te lichten. Benadruk dat de dader in overtreding is en niet het slachtoffer. Leerlingen die naaktbeelden doorsturen, maken zich schuldig aan online seksueel misbruik en zijn dus ook dader. Bepaal na het gesprek wat de (verdere) vervolgacties worden. Het is verstandig om het gesprek met de ouders kort na het gesprek met de verdachte(n) in te plannen. Probeer ook voor hen hulp te organiseren. Als de dader een leerling is van een andere school, neem dan contact op en ga een samenwerking aan met de andere school.

Ook docenten hebben een belangrijke rol. Zij gaan bijvoorbeeld het gesprek aan over dit onderwerp in de klas. Weeg daarbij een zorgvuldige af of en hoe u de klas inlicht als (nog) niet bekend is dat een leerling slachtoffer is. Of hoe u ermee omgaat als verschillende leerlingen betrokken waren bij het verspreiden van beeldmateriaal. Denk na over een passende boodschap naar leerlingen. En bied docenten handvatten om het onderwerp bespreekbaar te maken en herhaling te voorkomen. Zoals praktische tips om te voorkomen dat leerlingen het slachtoffer veroordelen in plaats van degene(n) die achter het online misbruik zit(ten). Wees u er daarbij van bewust dat ook docenten een oordeel kunnen hebben. Geef ze de ruimte om daarover te praten.

Experimenteren, ook op het gebied van seksualiteit, is normaal gedrag voor jongeren. Maar ze realiseren zich niet altijd wat voor gevaren er schuilen achter het maken, delen en opslaan van naaktfoto's. En hoeveel schade het kan toebrengen als die beelden in de openbaarheid (dreigen te) komen. Het is voor elke school belangrijk om dit onderwerp bespreekbaar te maken en leerlingen hierover na te laten denken. Laat hierin de wens van het slachtoffer over hoe dit gebeurt, leidend zijn. Als in de klas bekend is wie het slachtoffer is, maak dan afspraken over hoe de klas hun medeleerling gaat ondersteunen.

Vraag ook de ouders van de medeleerlingen om in gesprek te gaan met hun kinderen.

Tips voor gespreksvoering

Chantage is strafbaar, en dat geldt ook voor smaad, waarvan sprake kan zijn als de naaktbeelden online zijn gezet. Bent u tot de conclusie gekomen dat er een strafbaar feit is gepleegd? Licht dan samen met de leerling die slachtoffer is de politie in. Slachtofferhulp Nederland kan hierin ook ondersteuning bieden. Wij bieden praktische en emotionele ondersteuning, en kunnen de leerling (en u) bijvoorbeeld ook helpen de afweging te maken of aangifte doen de beste keuze is. Ook als de leerling zelf geen aangifte wil doen, heeft u de mogelijkheid om dat als school wél te doen. U leest er hier meer over. Daarmee geeft u aan dat u dat wat er gebeurd is, onacceptabel vindt, en het heeft een waarschuwend effect.

• Of een gebeurtenis nu kort of lang geleden is, het kan voor de een slachtoffer prettig zijn om met iemand te praten. Heeft een leerling behoefte om buiten de schoolmuren met iemand te praten? Dan kunnen zij, hun ouders of medeleerlingen contact opnemen met Slachtofferhulp Nederland voor emotionele, praktische en juridische ondersteuning. Lees meer over onze hulp na ongewenste sexting.
• Via Centrum Seksueel Geweld kunnen slachtoffers van online seksueel misbruik anoniem hun verhaal delen met een hulpverlener.
• Bent u als docent zelf slachtoffer? Dan vindt u hier meer informatie.

Het is voor scholen in het primair, voortgezet en speciaal onderwijs verplicht een actief veiligheidsbeleid te voeren. Vergeet niet hier ook in op te nemen hoe u als school omgaat met online seksueel misbruik. En zie een incident als aanleiding om dit beleid nog eens tegen het licht te houden. Evalueer met het slachtoffer, ouders en docenten hoe u met dit incident bent omgegaan, wat u beter zou kunnen doen en welke extra maatregelen kunnen helpen om herhaling te voorkomen. Voor ondersteuning bij het opstellen en aanpassen van een veiligheidsplan en het bevorderen van de sociale veiligheid op school kunt u terecht bij www.schoolenveiligheid.nl.

Lesmateriaal docenten

Op school aandacht besteden aan online seksueel misbruik zoals sextortion? Helpwanted biedt gastlessen, lezingen, workshops, en lesmateriaal die u kunt gebruiken.

Trainingen

Via de Slachtofferhulp Academie worden trainingen op maat aangeboden over omgaan met slachtofferschap. De trainingen zijn op maat en worden afgestemd op de behoeften van uw school of scholengemeenschap.

Whitepapers en onderzoeken

• Onderzoek naar financiële afpersing met naaktvideo’s, onder jongens tot en met 26 jaar.