Blog Rosa Jansen: 'Corona legt kwetsbare positie van slachtoffers bloot'

• 25 augustus 2020

‘De coronatijd heeft de kwetsbare positie van slachtoffers in het strafproces pijnlijk blootgelegd,’ stelt Rosa Jansen, bestuursvoorzitter van Slachtofferhulp Nederland. In dit blog blikt Jansen terug op de afgelopen corona-periode en kijkt ook vooruit.

Jansen: ‘Het recht van het slachtoffer in het strafproces, dat blijft iets dat steeds opnieuw bedongen moet worden. Omdat er vanwege de anderhalve meter maatregel minder mensen in een zaal pasten, werd bedacht wie er onmisbaar leken te zijn bij een zitting. En het slachtoffer viel snel van de lijst. We hebben de eerste maanden hard moeten werken om het slachtoffer weer onderdeel te maken van het strafproces.’

Sluiting rechtbanken

Dat de rechtbanken aanvankelijk dicht gingen, daarvoor heeft Rosa Jansen nog wel begrip. Slachtofferhulp Nederland volgde de situatie nauwlettend. ‘De eerste maanden werden alleen de dringendste zaken afgewikkeld. Er werd toen gekeken wie er echt bij zo’n rechtszaak moesten zijn. De officier van justitie, de rechter, advocaat, verdachte: allemaal onmisbaar. Een verdachte mocht via een monitor spreken. Maar slachtoffers werden nauwelijks binnengelaten en begeleiders, zoals casemanagers en medewerkers van Slachtofferhulp Nederland, al helemaal niet. Wat het meest opvallend was, was dat al deze ordemaatregelen zonder tussenkomst van slachtoffers genomen werden. Ook Slachtofferhulp Nederland werd niet betrokken of geïnformeerd.´

Pijnlijke situatie

‘We zijn het gesprek gaan voeren met de Raad voor de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie’, vertelt Rosa. ‘In mei gingen de deuren van de zittingszalen weer een beetje open voor slachtoffers. Er kwam een tijdelijke regeling dat slachtoffers en hun advocaat wel aanwezig konden zijn. Ook daarover werd geen overleg gevoerd met Slachtofferhulp Nederland noch de slachtofferadvocatuur. Er ontstonden pijnlijke situaties. Slachtofferhulp was betrokken bij zaken, waarbij het slachtoffer werd toegelaten, maar partners en kinderen die zij vaak op zitting hard nodig hebben niet. Ook waren er de verhalen van slachtoffers, die bij de deur van het gerechtsgebouw werden geweigerd, ondanks duidelijke afspraken met de Rechtspraak als organisatie. Het verkrijgen van toegang was bij veel zittingen steeds opnieuw een uitdaging. Als je je inleeft in de vaak schrijnende omstandigheden van een slachtoffer, zou je een andere keuze maken. Er werd te weinig vanuit het belang van het slachtoffer gehandeld. De tijdelijke regeling van de Rechtspraak werd door de verschillende gerechten op een eigen manier geïnterpreteerd, waardoor keer op keer weer brieven gestuurd moest worden met daarbij als bijlage de eigen regeling van de Rechtspraak.'

Oplossing bedenken

Dat er keuzes gemaakt moesten worden, dat begrijpt Rosa Jansen. ‘Natuurlijk noopten de bijzondere situatie om maatregelen. Maar wel in overleg met de betrokken partijen. Slachtoffers zijn niet gekend in beslissingen. Onze ervaring is dat slachtoffers vooral willen dat hun zaak vlot afgewikkeld wordt en dat ze ook bereid zijn om in dit soort tijden flexibiliteit te tonen. Het is belangrijk om een oplossing te bedenken in overleg met het slachtoffer, en niet vóór het slachtoffer. Dat hebben we getracht aan Rechtspraak en OM uit te leggen.’

Versoepeling

Inmiddels is de regeling gelukkig verruimd. Nu is er wel afgestemd tussen de Rechtspraak en Slachtofferhulp Nederland. Het slachtoffer mag zich door één iemand laten bijstaan, en op schriftelijk verzoek door een tweede. Dat kan bijvoorbeeld een advocaat, een gemachtigde van Slachtofferhulp Nederland of een familielid zijn. ‘Daar zijn we blij mee, al is het nog niet optimaal’ zegt Rosa. ‘Het betekent dat je als slachtoffer nu moet kiezen of je je wil laten begeleiden door bijvoorbeeld een familielid of een casemanager van Slachtofferhulp Nederland.’ Sinds 17 augustus jl. is er volgens de website van de Rechtspraak ook weer publiek welkom in zittingszalen. Hopelijk zal daardoor de opstelling ten opzichte van naasten en familieleden ook versoepeld worden. 

De procedure

Het proces van de afgelopen maanden geeft Rosa Jansen te denken. ‘Je zou zeggen: het draait in een rechtszaak toch ook om het slachtoffer? Wat betreft de civiele vordering zijn slachtoffers ook formele procespartij. Maar de afgelopen tijd was het slachtoffer voor de Rechtspraak slechts een burger geworden zonder nadrukkelijke rechten, die uit de gerechtsgebouwen werd geweerd. Het doet vermoeden  dat, als het erop aankomt, het in de wereld van rechtspraak nog steeds op de eerste plaats om de verdachte en de vervolging draait, waarbij het OM en de Rechtspraak menen zelf de slachtoffers te kunnen vertegenwoordigen. Jammer, want onze ervaring bij Slachtofferhulp Nederland leert ons dat toch nog te vaak van veronderstellingen wordt uitgegaan, terwijl maatwerk vereist is.

Lessen uit coronatijd

‘Wat is er nodig om de houding ten opzichte van slachtoffers te veranderen?’ vraagt Rosa Jansen zich af. ‘De slachtofferrechten zijn een feit. Rechten zijn er om gerespecteerd te worden. Om de rechten van een verdachte kan een rechter niet heen, want er zitten strafrechtelijke sancties aan vast. Toen ik net bij Slachtofferhulp werkte, dacht ik, sancties, daar zou je toch voor slachtoffers niet mee moeten willen werken. Maar inmiddels krijg ik er wel meer en meer behoefte aan. Meer aandacht besteden aan slachtofferrechten in de opleiding van leden van de rechterlijke macht, zou een goede optie kunnen zijn. Ik hoop in ieder geval dat wij nadrukkelijke lessen kunnen trekken uit deze coronatijd. Behalve dat slachtoffers een betere behandeling verdienen en beter en tijdig geïnformeerd willen worden, hoop ik dat we de intensievere afstemming kunnen behouden en zou Slachtofferhulp Nederland  een nadrukkelijker rol kunnen innemen bij het vinden van innovatieve oplossingen in de dicht slippende zaakstroom in de strafrechtketen. Wij zijn graag bereid in het belang van het slachtoffer onze bijdrage te leveren´, aldus Rosa Jansen.

 

Rosa Jansen is voorzitter van de Raad van Bestuur van Slachtofferhulp Nederland en Perspectief Herstelbemiddeling.