Plotseling, gewelddadig verlies zorgt voor lastige rouw

• 09 september 2021

Deze week mochten de nabestaanden van vliegramp MH17 spreken tijdens het proces en startte de rechtszaak van de terreuraanslagen in Parijs. Ook herdenken we de aanslag op 9/11. Nabestaanden van dit soort gebeurtenissen delen een plotseling, gewelddadig verlies. En weten weinig over de laatste momenten van hun geliefden. Dat maakt het rouwproces lastig, zegt klinisch psycholoog Jos de Keijser.

"Bij een natuurramp zoek je geen schuldige. Bij een aanslag heeft iemand doelbewust jouw geliefde dood gemaakt. Dat is moeilijker te verwerken. Daardoor ontstaan boosheid en wraakgevoelens. Die frustratie geeft bijkomende stress en bemoeilijkt het normale verwerkingsproces."

Drie groepen

Er zijn grofweg drie groepen te onderscheiden: de groep 'nabestaanden met complexe rouw' is daar een van. Zij ervaren rouw die langer duurt dan gemiddeld. "Deze nabestaanden hebben een extreem verlangen naar de overledene, dat kan heel sterk zijn, zodat je bijvoorbeeld heel vaak naar de begraafplaats moet of elke dag de geur van je geliefde moet ruiken. Er is ook een groep die PTSS of een depressie ontwikkelt. Deze nabestaanden hebben vaak professionele hulp nodig." Maar er is volgens De Keijser ook een groep die veerkrachtig is: "Laatst sprak ik twee jonge meiden. Nabestaanden van slachtoffers van MH17. Zij schreven een boek over de vliegramp. Met hen gaat het inmiddels weer heel goed.’

Spreekrecht

Nooit eerder maakten zoveel nabestaanden - in totaal 91 - gebruik van hun spreekrecht in een strafproces als bij het MH17-proces. "Voor sommigen is het heel belangrijk. Voor anderen kan het ook belastend zijn. Ik zie het als een medicijn, dat ook bijwerkingen kan hebben."

Jos de Keijser doet al lang onderzoek naar de effecten van spreekrecht. "Erkenning is een heel belangrijke factor voor nabestaanden, maar ook voor de maatschappij. Maar het spreekrecht is niet voor iedere nabestaande goed. Als je het hebt over verwerking, is nog maar te zien of opnieuw oprakelen steunend of belastend is. Dat verschilt per persoon."

Psychosociaal adviseur Katja Nijland van Slachtofferhulp Nederland beaamt dit: "In dit soort grote zaken speelt, naast persoonlijk verdriet, ook maatschappelijke en politieke opschudding. Overdaad aan aanhoudende media-aandacht, waarbij de beelden zich blijven opdringen kunnen schadelijk zijn. In geval van MH17 lijkt zo’n 80% van de nabestaanden te kampen met complexe rouw, PTSS, depressie of een combinatie van stoornissen. De persoonlijke omstandigheden van de individuele nabestaanden zijn van invloed op de manier waarop zij hun verlies verwerken."

Onderzoek

Wetenschappers van drie universiteiten onderzoeken, in opdracht van Fonds Slachtofferhulp, wat de impact van het grote MH17-strafproces is. In hoeverre zorgt dit voor erkenning, genoegdoening en een betere rouwverwerking? Of draagt dit juist bij aan secundaire victimisatie en meer psyschische problemen? Maakt het verschil of een nabestaande actief meedoet aan het proces met bijvoorbeeld spreekrecht of niet? Dit soort onderzoek naar de impact van een strafproces op nabestaanden is nog niet eerder gedaan en zal waardevolle inzichten opleveren voor alle nabestaanden die met een strafproces te maken krijgen.