Tips voor gespreksvoering met een slachtoffer

8 tips om het gesprek te voeren 

1. Begin in het hier en nu

• Check waar het slachtoffer op dit moment behoefte aan heeft. Wat ervaart de ander nu, wat heeft nu impact en wat is er nu belangrijk?
• Vraag niet naar de ingrijpende gebeurtenis zelf. Dit kan belemmerend en zelfs averechts werken. Het is mogelijk dat iemand door die vraag het voorval onbedoeld herbeleeft, wat veel emotie kan oproepen. Als de ander behoefte heeft het verhaal te vertellen, dan komt dat vanzelf. Je hoeft niet af te kappen als een slachtoffer toch vertelt wat er is gebeurd. Bij doorvragen kan je dan weer ingaan op het hier en nu. 

2. Help het slachtoffer praktisch op weg

Je helpt een slachtoffer het meest in het verwerkingsproces door praktische handvatten te bieden. Iemand krijgt nieuw perspectief, bijvoorbeeld als er aangifte is gedaan, de verzekering op de hoogte is gesteld, of een behandeltraject bij een arts gestart is. Er is meestal pas ruimte voor verwerking als praktische en herstelgerichte zaken in werking zijn gezet. 

3. Besef dat elke situatie maatwerk vraagt

De impact van een ingrijpende gebeurtenis kan voor iedereen anders zijn. Persoonlijkheid, mentale en fysieke gezondheid, eerdere ervaringen, financiële situatie of bepaalde overtuigingen kunnen van invloed zijn op de beleving van het slachtoffer. Een bedreigende situatie kan een overlevingsreactie (mouse over) triggeren, waardoor informatie soms niet aankomt. Houd hiermee rekening in je communicatie.

Hoe iemand reageert, hangt af van verschillende factoren en is niet te voorspellen of te sturen. Het is belangrijk hier rekening mee te houden in je gesprek en het iemand niet kwalijk te nemen hoe die reageert.

Het model 'window of tolerance' kan helpen in het gesprek. Iemands ‘tolerantieraam’ kan door een ingrijpende gebeurtenis kleiner worden. Daardoor kunnen stressreacties eerder worden getriggerd. Tijdens gesprekken is het cruciaal om iemand te helpen terug te keren naar het 'hier en nu', stress te verminderen en begrip te tonen voor gevoelens.
Klik op de afbeelding om te vergroten.

Sluit in je communicatie aan op iemands (overlevings)reactie

Overlevingsreacties zijn helpende reacties na een ingrijpende gebeurtenis. Normaal gesproken zorgen ze ervoor dat iemand weer in veiligheid komt. Blijft het gevoel van onveiligheid bestaan, dan kan dat van invloed zijn op iemands reacties in je gesprek. Het helpt om daarmee rekening te houden in de manier waar op je de ander benadert. Bij elke overlevingsreactie past een specifieke manier van communiceren.

• Vechten en vluchten: hyper-arousal
  Deze reactie gaat vaak gepaard met veel lading en emotie. Iemand moet dan vaak eerst stoom afblazen voordat adviezen aankomen.
• Bevriezen of overgave (meebewegen): hypo-arousal 
  Bij iemand die op deze manier reageert, komt informatie vaak niet binnen. Probeer iemand terug te brengen in het hier en nu: neem de tijd, noem iemands naam, bied een glas water aan, vraag om even rustig adem te halen of stel een korte concrete vraag. Het kan ook helpen om samen een eindje te gaan wandelen of koffie te halen. 

Leg uit hoe je een ingrijpende gebeurtenis verwerkt

Het Verwerkinsgsschema helpt om te begrijpen en te vertellen wat iemand doormaakt vanaf de ingrijpende gebeurtenis tot herstel.
Klik op de afbeelding om te vergroten.

 

4. Check of informatie aankomt

Mensen die in een stressvolle situatie zitten, kunnen (tijdelijk) minder ontvankelijk zijn. Prikkels en informatie komen dan niet meer binnen. Doseer en structureer je informatie zoveel mogelijk. Check of het slachtoffer je begrepen heeft en herhaal wanneer dat nodig is. Geef de belangrijkste informatie mee op papier. 

5. Ga het gesprek aan zonder oordeel

Neem een open luisterhouding aan. Vermijd relativeren, sussen of goedpraten. De beleving van het slachtoffer staat voorop. Laat de persoon vertellen.

6. Erken en check de emoties en stel gerust

Je hoort boosheid, verdriet, angst of een andere emotie doorklinken in het verhaal. Het kan helpen om die emoties te benoemen en te vragen of dat klopt. Hiermee zorg je dat iemand zich gehoord voelt. Ook krijgt de ander zo meer inzicht in de eigen beleving en de impact van de gebeurtenis.

• Geef begrip en erkenning voor huidige gevoelens. 
• Leg uit dat er sprake is van een normale reactie op abnormale omstandigheden. 
• Leg uit dat klachten meestal na 4-6 weken zijn afgenomen. 

7. Ga uit van zelfredzaamheid en veerkracht

Veerkracht en zelfredzaamheid zijn belangrijk voor iemands herstel. Veerkracht richt zich vooral op emotioneel herstel, zelfredzaamheid is meer gericht op praktische behoeften. Onze ervaring is dat het herstel beter verloopt als slachtoffers zelf kunnen bijdragen aan hun herstel. Dat geeft een gevoel van controle. Bespreek waar je bij kunt ondersteunen en wat iemand zelf kan. 

Hoe schat ik iemands veerkracht in?

Het model Veerkracht variabelen helpt om iemands veerkracht in te schatten. Draagkracht en draaglast vormen daarin de 2 armen van de weegschaal. Loop in je hoofd de variabelen door, schat hun ‘gewicht’ in en plaats ze aan de juiste zijde van de weegschaal. Soms kan een variabele zowel helpend als belastend zijn, bijvoorbeeld bij familieleden die je verder helpen en familieleden die je belemmeren. Vul ze dan ook beide in.

Benut iemands persoonlijke krachtbronnen in het herstelproces. Voor de een is dat sporten, voor de ander wandelen of met een vriend praten. Steun uit de omgeving en erkenning vergroten de zelfredzaamheid en dragen bij aan herstel en verwerking.
Klik op de afbeelding om te vergroten.

8. Sluit het gesprek goed af

Het is belangrijk het gesprek goed af te sluiten, zodat het slachtoffer zich na afloop ‘lichter’ voelt en niet juist ‘zwaarder’. Vraag hoe het slachtoffer het gesprek heeft ervaren en of er bijvoorbeeld thuis goede opvang is. Zo kan je nog bijsturen en weet het slachtoffer dat je begaan bent met hoe het verder gaat.