Slachtofferrechten garanderen gaat verder dan alleen de wet aanpassen

De komende maanden plaatsen we steeds meer pagina’s en hulpmiddelen online. We bieden zo verdieping en concrete hulp aan slachtoffers en nabestaanden. Ook voor slachtoffers waarbij het niet tot een aangifte, strafproces of veroordeling is gekomen.

Tot zover de ‘reclamezendtijd’ voor Slachtofferhulp Nederland. Ik wil het in dit blog nadrukkelijk hebben over slachtofferrechten. De laatste tijd is er gelukkig steeds meer aandacht voor de rechten van slachtoffers en nabestaanden. Zo drukten de nabestaanden van Mitch Henriquez en hun advocaat Richard Korver recent een behoorlijke stempel op het verloop van het proces over de dood van Henriquez en de rol van de agenten die hem aanhielden. Bij de manier waarop dat gebeurde worden vraagtekens geplaatst, getuige ook de discussies onder juristen. Maar de aandacht voor de actieve rol van slachtoffers en nabestaanden in het strafproces en de verdere versteviging ervan kunnen niet genoeg benadrukt worden.

Maandelijks met de dader geconfronteerd

Nu heb ik zelf jarenlang aan de andere kant van de tafel gezeten. Zeker in mijn begintijd als rechter waren de rechten van slachtoffers en hun nabestaanden nog nauwelijks expliciet in beeld. Later ging het met name over het verkrijgen van een schadevergoeding. Had je als slachtoffer al recht op schadevergoeding, dan kon het zomaar gebeuren dat de veroordeelde jarenlang elke maand een paar tientjes naar je moest overmaken. Zo werd je maandelijks met de dader geconfronteerd. De strafrechtketen is traditioneel op de dader gericht. Voor het slachtoffer was in het strafproces nauwelijks aandacht. Ik spreek regelmatig nog mensen die er jaren - de langste 17 jaar - over doen voor hun schade wordt vergoed. Dat zouden wij niet mogen laten gebeuren.

Het was - ere wie ere toekomt - toenmalig staatssecretaris Fred Teeven die in 2015 de eerste belangrijke stappen zette in de verbetering van de positie van de rechten van het slachtoffer. Onder zijn politieke verantwoordelijkheid kregen slachtoffers en nabestaanden uitgebreider de mogelijkheid om te spreken in de rechtszaal, werd de visie van slachtoffers en nabestaanden bij beslissingen over het toekennen van verlof aan tbs'ers meegewogen en werd er geëxperimenteerd met herstelbemiddeling tussen slachtoffers en daders.

Complex strafproces

Allemaal hele belangrijke initiatieven, waar we als Slachtofferhulp Nederland blij mee zijn en waarvoor we ook actief gelobbyd hebben. De positie van slachtoffers en nabestaanden werd zo immers steviger in de wet verankerd.

Dat is dan geregeld, zou je zeggen. Maar het aanpassen van de wet is slechts het begin – in de praktijk komt het vooral neer op het respecteren ervan in de praktijk. Want je kunt wel rechten hebben, maar als je als slachtoffer niet weet wat die rechten zijn, ben je nog nergens. Laat staan dat je ze kunt uitoefenen en bij de officier van justitie en de rechter er een beroep op kunt doen . En als je je rechten opzoekt, blijkt het strafproces een stuk complexer te zijn dan je al dacht. Waar te beginnen?

De 14 rechten van het slachtoffer

In onze huidige wetgeving hebben slachtoffers en nabestaanden van strafbare feiten 14 rechten. Met de uitoefening en garantie van deze rechten zijn de politie, het Openbaar Ministerie, de Rechtspraak  en verschillende andere partijen in de strafrechtketen belast. Slachtofferhulp Nederland kan over de hele linie om advies worden gevraagd, maar we maken naar mijn mening nadrukkelijk het verschil als het gaat om het recht op schadevergoeding en het recht op spreekrecht.

Om met schadevergoeding te beginnen. Dat is niet alleen belangrijk om gemaakte kosten te kunnen dekken. Toekenning van schadevergoeding is ook een erkenning van het aangedane leed. Erkenning is mede belangrijk om te kunnen herstellen van de gevolgen van een delict. De grote vraag is: hoe krijg je je geld binnen? De praktijk blijkt weerbarstig. Er zijn vele manieren om in aanmerking te komen voor schadevergoeding. Elke manier heeft zijn regels en procedures. Veel mensen beginnen met goede moed met het invullen van de formulieren, maar haken al snel af als het toch lastig blijkt te zijn. Het gevolg is dat niet iedereen de schadevergoeding krijgt waarop hij of zij recht heeft.

De insteek van Slachtofferhulp Nederland is meer mensen hun recht op de verkrijging van schadevergoeding te laten uitoefenen. Op de nieuwe website staan de mogelijkheden in duidelijk en begrijpelijk Nederlands beschreven. Wil een slachtoffer in een strafzaak een schadevergoeding eisen? Wij helpen met het in kaart brengen van de schade en het invullen van de papieren. Wanneer is het verstandig om in plaats van de voeging als benadeelde in een strafrechtelijke procedure, te kiezen voor een civiele procedure? We leggen het uit en geven advies. Hoe kom je in aanmerking voor een tegemoetkoming van het Schadefonds Geweldsmisdrijven? Op het nieuwe online platform kun je dus zelf antwoorden op je vragen vinden of hulpmiddelen gebruiken die je verder helpen. Iedereen wil het liefst zelfredzaam zijn. Kom je er niet uit, dan zijn onze mensen er om je te helpen.

Uitoefenen spreekrecht

Wat voor schadevergoeding geldt, geldt evenzeer voor spreekrecht. Op papier klinkt het redelijk eenvoudig, een verklaring inbrengen op de zitting. Maar wat ga je zeggen? En hoe slaag je er in je verklaring uit te spreken als de verdachte eveneens in de zaal zit? Voor veel slachtoffers is het de eerste keer dat ze in zo'n setting zitten – kun je het emotioneel wel aan? Door een stem te hebben op de zitting krijgen slachtoffers het gevoel dat er naar hen wordt geluisterd. Onze medewerkers ondersteunen in dit hele proces. Spreekrecht draagt zo bij aan wat we procedurele rechtvaardigheid noemen.

Op ons online platform geven we voorbeelden van slachtofferverklaringen. Lees hier bijvoorbeeld het indrukwekkende verhaal van Mellanie die door haar stiefvader werd misbruikt. De komende tijd plaatsen we meer ervaringsverhalen. Die zijn belangrijk om slachtoffers te laten weten dat ze er niet alleen voor staan. Zo geven we niet alleen informatie. Onze site wordt ook een community platform waarin slachtoffers en nabestaanden elkaar kunnen helpen en adviseren. Maar daarover in een later blog meer.

Goede hulp is niet gratis maar kosteloos

Goede dienstverlening uitbreiden met uitstekende online dienstverlening. Zo begon ik dit blog. We gaan in 2018 in volle vaart door om dat te realiseren en nog meer slachtoffers te bereiken en te helpen. O ja, al onze hulp is kosteloos. Niet gratis – 'gratis' associeer ik met iets wat weinig waarde heeft. Dat is de hulp van Slachtofferhulp Nederland allerminst. Als iemand die jarenlang rechter is geweest en vele slachtoffers heeft meegemaakt, durf ik dat rustig te zeggen.

Rosa Jansen

Voorzitter Raad van Bestuur Slachtofferhulp Nederland