Blog Rosa Jansen: podcast Rechtspraak geeft slachtoffers ongemakkelijk gevoel

• 02 juni 2021

‘De nieuwste aflevering van de podcast van de Raad voor de rechtspraak geeft slachtoffers een ongemakkelijk gevoel’ stelt Rosa Jansen, bestuursvoorzitter van Slachtofferhulp Nederland. In dit blog komt Jansen op voor het slachtoffer. Zij legt uit waarom het slachtoffer een prominentere plek in het strafproces verdient dan alleen een 'bijrol'.

Afgelopen week luisterde ik naar een podcast van de Raad voor de rechtspraak. De podcast heet ‘Het slachtoffer in het strafproces: hoofd- of bijrol?’. Over het antwoord laten de sprekers, een wetgevingsadviseur van de Raad voor de rechtspraak en een strafrechter, geen misverstand bestaan. De podcast bevat een weinig genuanceerd eenzijdig betoog dat de rechten van het slachtoffer wel heel erg zijn uitgedijd. Tijdens het beluisteren van deze podcast bekroop mij een ongemakkelijk gevoel vanwege de toon waarop men spreekt over slachtoffers. De uitleg van de sprekers over de mogelijkheden en rechten van het slachtoffer in het strafproces klopt bovendien op een aantal punten niet.

Het strafproces heeft mede tot doel om het vertrouwen in de rechtsorde te herstellen. Dat kan in een democratische samenleving en rechtstaat alleen worden bereikt indien de belangen van de gedupeerde burger zo goed mogelijk gewaarborgd zijn. Volgens de EU-richtlijn Minimumnormen Slachtoffers (Richtlijn 2012/29/EU van 25 oktober 2012) is criminaliteit zowel een vergrijp tegen de samenleving als een schending van de individuele rechten van het slachtoffer. De traditionele opvatting waarbij een strafbaar feit exclusief in de sleutel van een inbreuk op de publieke rechtsorde werd gezet, is definitief verlaten. Het slachtoffer wenst helemaal geen hoofdrol in het strafproces, maar wil wel nadrukkelijk zijn eigen rol.

Met het bestempelen van zijn rol als 'bijrol in het strafproces' neemt de Rechtspraak het slachtoffer niet serieus en doet het geen recht aan de huidige positie van het slachtoffer in het strafproces. Sinds 2011 heeft het slachtoffer een eigen titel in het Wetboek van Strafvordering en daarmee een eigen positie in het strafproces. Deze eigen positie is die van procesdeelnemer en ten aanzien van de vordering benadeelde partij is hij bovendien procespartij.

Bij de invoering van het spreekrecht waarschuwde de Rechtspraak al voor het grote gevaar dat slachtoffers teleurgesteld zouden raken door te hoge verwachtingen. Het strafproces zou ook nog eens verstoord worden. Nu ruim 15 jaar later na de invoering van het spreekrecht blijkt dat toch niet het geval te zijn. Voor slachtoffers is erkenning, herkenning, rechtvaardigheid en herstel heel belangrijk. Dat je wordt gehoord en serieus genomen wordt, is essentieel voor het herstel. Je hoort slachtoffers regelmatig zeggen hoe zeer zij het waarderen dat ze de tijd hebben gekregen, dat de rechter heeft geluisterd en dat ze goed zijn bejegend.

De stelling in de podcast dat een slachtoffer zich niet rechtstreeks mag richten tot de verdachte vindt geen steun in de wet. Het spreekrecht is niet enkel in de richting van de rechter, het slachtoffer mag zich ook uiten tegenover de verdachte. Vanzelfsprekend mag het slachtoffer zich daarbij niet onbetamelijk uitlaten over de verdachte. Ook anders dan in de podcast betoogd, mag de strafrechter een uitgesproken schriftelijke slachtofferverklaring wel degelijk meenemen als bewijsmiddel van het tenlastegelegde, zo heeft de Hoge Raad al in 2011 besloten. (ECLI:NL:HR:2011:BR2359).

Juist van de Rechtspraak mag een genuanceerd (en inhoudelijk juridisch juist) betoog worden verwacht over de positie van het slachtoffer in het strafproces. Helaas kiest de Rechtspraak met deze podcast voor een stellingname, die geen recht doet aan de huidige internationale afspraken. Het is de keuze van onze samenleving, dat het slachtoffer zich als volwaardige procesdeelnemer mag laten horen in het strafproces.

Gelukkig treffen wij in de praktijk steeds meer individuele rechters aan, die zich ervan bewust zijn welke positie het slachtoffer in het strafproces inneemt en 'dat strafvordering plaats heeft op een wijze, die recht doet aan de belangen van het slachtoffer (art.1.1.4. WvSv nieuw)'. Hopelijk is er voor deze rechters in een volgende podcast over de rol van het slachtoffer in een moderne, democratische samenleving een hoofdrol weggelegd.

Rosa Jansen

Voorzitter Raad van Bestuur Slachtofferhulp Nederland